แมลงที่พบในมะขามหวาน

มะขามหวาน  มีศัตรูที่สร้างความเสียหายในระหว่างการเก็บรักษาอยู่ 2 อย่างคือ แมลงและเชื้อรา  วิธีการเก็บรักษาต่าง ๆ ที่เกษตรกรใช้กันในปัจจุบันนี้ สามารถควบคุมเชื้อราได้อย่างมีประสิทธิภาพ แต่ไม่อาจทำลายแมลงให้หมดสิ้นไปได้  ไม่ว่าจะเป็นวิธีการนึ่งด้วยไอน้ำ อบไอร้อน หรืออบด้วยตู้อบไมโครเวฟก็ตาม  อย่างไรก็ตาม วิธีการที่กล่าวมานี้สามารถทำลายแมลงไปได้มาก ซึ่งมีผลทำให้ช่วยลดการสูญเสียของมะขามหวานลงได้  ในการศึกษาวิจัย เรื่องการใช้รังสีเพื่อลดการสูญเสียของมะขามหวานในระหว่างการเก็บรักษา ของสถาบันเทคโนโลยีนิวเคลียร์แห่งชาติ (ชื่อเดิมในขณะศึกษาวิจัยคือกองวิทยาศาสตร์ชีวภาพ สำนักงานพลังงานปรมาณูเพื่อสันติ) พบว่าวิธีการฉายรังสีปริมาณ 1 กิโลเกรย์ ร่วมกับการลดความชื้นในมะขามหวาน จะช่วยควบคุมเชื้อรา และกำจัดแมลงที่ปนเปื้อนมาในมะขามหวานได้หมด⁽¹⁾  การศึกษานี้ ได้สำรวจชนิดของแมลงที่เข้าทำลายมะขามหวาน พันธุ์ที่นิยมปลูกในทางการค้า จำนวน 10 สายพันธุ์ ได้แก่ สีทอง ศรีชมภู ขันตี หมื่นจง อินทผาลัม น้ำผึ้ง ประกายทอง ครูอิน บ้านพระโรจน์ และแจ้ห่ม⁽²⁾ โดยการเก็บแมลงหรือตัวหนอนชนิดต่าง ๆ ที่ตรวจพบในมะขามหวาน นำไปเลี้ยงจนเป็นตัวเต็มวัย แล้วส่งให้กองกีฏและสัตววิทยา กรมวิชาการเกษตร ไปจำแนกหาชนิดของแมลง ทำให้ทราบชื่อทางวิทยาศาสตร์ของแมลงต่าง ๆ ที่พบในมะขามหวาน  วัตถุประสงค์ของการเขียนเรื่องนี้คือ ต้องการนำข้อมูลที่ได้จากการศึกษามาเสนอให้ทราบ เพื่อว่าอาจเป็นประโยชน์กับผู้ที่จะศึกษาในด้านอื่น ๆ ของมะขามหวานในโอกาสต่อไป

แมลงที่พบในมะขามหวาน  จากการสำรวจชนิดของแมลงที่พบในมะขามหวาน อาจแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ ๆ คือ กลุ่มของผีเสื้อซึ่งอยู่ในอันดับ (order) Lepidoptera กับกลุ่มของแมลงปีกแข็งที่ในอันดับ Coleoptera  สำหรับแมลงปีกแข็ง พบว่ามีด้วยกันหลายชนิด บางชนิดกัดกินเฉพาะเนื้อของมะขามหวาน แต่มีบางชนิดจะกินอยู่ภายในเม็ดของมะขามหวานเลยทีเดียว  กลุ่มผีเสื้อเป็นกลุ่มที่พบว่าเข้าทำลายมะขามหวานในระยะที่เป็นตัวหนอน โดยหนอนเหล่านี้ จะกัดกินเนื้อมะขามหวาน พร้อมทั้งถ่ายมูลออกมาตลอดเวลา ตัวหนอนมีขนาดค่อนข้างโต บางครั้งเมื่อแกะเปลือกมะขามหวานออกมา พบว่ามะขามหวานเหลือแต่เม็ด ไม่มีเนื้อเหลืออยู่ อาจมีมูลเป็นเกล็ดเล็ก ๆ พร้อมใยสีขาวอยู่ภายในฝักจำนวนมาก  แมลงที่พบได้บ่อย ๆ ได้แก่

ชนิดของแมลงที่พบในมะขามหวานพันธุ์ต่าง ๆ*

* = มะขามหวานจำนวน10 สายพันธุ์ที่ใช้ในการศึกษา(2) 

ผีเสื้อกลางคืน (Moth) เป็นแมลงที่พบได้เสมอในทุกสายพันธุ์ของมะขามหวาน ระยะที่เป็นตัวหนอน จะกัดกินเนื้อมะขามหวานและถ่ายมูลทิ้งไว้ ขณะเข้าดักแด้จะสร้างใยสีขาวห่อหุ้มตัวไว้ก่อนจะออกเป็นตัวเต็มวัย พบได้ทั้งที่อยู่ภายในฝักและภายนอกฝักโดยจะออกมาเกาะที่ฝักมะขามหวาน เป็นแมลงในอันดับ Lepidoptera วงศ์ (family) Pyralidae มีชื่อวิทยาศาสตร์ Citripestis sagitiferella (Moore)  จัดเป็นแมลงที่สร้างความเสียหายอย่างมากชนิดหนึ่ง ให้กับเกษตรกรผู้ปลูกมะขามหวาน  อย่างไรก็ตาม แมลงกลุ่มนี้สามารถทำลายได้ง่ายด้วยการอบไอน้ำ ไอร้อน และการอบด้วยตู้อบไมโครเวฟ

ด้วงขาโต  เป็นแมลงปีกแข็งที่ชอบเจาะกินเม็ดมะขามหวาน อยู่ในวงศ์ Bruchidae มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Caryedon gonagra (Fabricious) มันสามารถเจาะภาชนะบรรจุที่เป็นวัสดุทำจากพีวีซีหรือพลาสติกหนาได้ โดยในระยะที่เป็นดักแด้ จะไปเกาะติดกับภาชนะบรรจุ แล้วปล่อยสารเคมีออกมา ย่อยสลายวัตถุที่มันเกาะติดอยู่และทะลุออกไป  การทำลายแมลงชนิดนี้ ทำได้ค่อนข้างยาก เพราะมันอาศัยอยู่ภายในเม็ดของมะขามหวาน ความร้อนจากการอบไอน้ำ ไอร้อน หรือตู้อบไมโครเวฟอาจเข้าไปได้ไม่ถึง ดังนั้น จึงยังคงพบแมลงดังกล่าวในมะขามหวานที่ผ่านวิธีการที่กล่าวมาแล้วข้างต้นได้  การกำจัดด้วยการใช้ความร้อน อาจต้องใช้เวลานานขึ้นกว่าเดิม ซึ่งจะส่งผลเสียต่อเนื้อของมะขามหวาน วิธีการทำลายที่ใช้ได้ผลดีกับแมลงชนิดนี้คือ การฉายรังสีแกมมา เพราะสามารถทำลายแมลงทุกชนิดได้โดยไม่มีข้อจำกัดว่าจะอยู่ส่วนไหนของมะขามหวาน

ด้วงหนวดยาว  เป็นแมลงปีกแข็งอีกชนิดหนึ่งที่พบในมะขามหวานพันธุ์ฝักโค้งได้แก่ สีทอง หมื่นจง และน้ำผึ้ง เป็นต้น อยู่ในวงศ์ Cerambycidae มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Perissus lactus (Lameere) ตัวหนอนมีสีขาวเหมือนน้ำนม พบว่ามันจะอาศัยอยู่ในฝักมะขามหวานประมาณ 10-12 สัปดาห์ ตัวเต็มวัยจึงออกมาภายนอกฝักมะขามหวาน เป็นแมลงปีกแข็งที่มีสีสันและลวดลายสวยงาม

ด้วงงวงมะขามหวาน  เป็นแมลงจำพวกปีกแข็ง มีลักษณะคล้ายด้วงงวงในข้าวสารแต่ตัวมีขนาดเล็กกว่า อยู่ในวงศ์ Curculionidae มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่าCalandra linearis (Herbst) พบในมะขามหวานพันธุ์ต่าง ๆ เช่น สีทอง ศรีชมภู ขันตี ประกายทอง บ้านพระโรจน์ และครูอิน เป็นต้น เป็นแมลงอีกชนิดหนึ่งที่พบว่ามีการเข้าทำลายมะขามหวานค่อนข้างสูง

ด้วงผลไม้แห้ง  เป็นแมลงปีกแข็งชนิดหนึ่งมีขนาดค่อนข้างเล็ก อยู่ในวงศ์ Nitidulidae มีชื่อทางวิทยาศาสตร์Carpophilus dimidiatus (Fabricius) พบในมะขามหวานหลายพันธุ์ โดยเฉพาะพันธุ์ที่มีเนื้อฉ่ำ ได้แก่ พันธุ์ประกายทอง อินทผาลัม และบ้านพระโรจน์ เป็นต้น เป็นแมลงที่พบได้เสมอในระหว่างการเก็บรักษา

มอดฟันเลื่อย  เป็นแมลงปีกแข็ง มีขนาดเล็ก ลำตัวยาวมีสีน้ำตาลเข้มจนออกดำ อยู่ในวงศ์ Silvanidae มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Oryzaephilus sp. ชอบกัดแทะกินเปลือกของมะขามหวาน การตรวจหาแมลงชนิดนี้ทำได้ง่าย โดยให้สังเกตว่า ถ้าในภาชนะบรรจุมีผงฝุ่นของมะขามหวานจำนวนมาก ๆ ก็จะมีโอกาสพบแมลงชนิดนี้อยู่ด้วยเสมอ เป็นแมลงที่ใช้ผลไม้แห้งเป็นแหล่งอาหาร จึงเป็นตัวสร้างปัญหาให้กับเกษตรกรในการเก็บรักษามะขามหวาน

มอดยาสูบ  เป็นแมลงปีกแข็งอีกชนิดหนึ่งที่พบการทำลายมะขามหวาน มีขนาดเล็ก ลำตัวมีรูปทรงโค้งกลม สีน้ำตาล อยู่ในวงศ์ Anobiidae มีชื่อวิทยาศาสตร์ Lasioderma serricorne (Fabricius)
เป็นแมลงปีกแข็งอีกชนิดหนึ่งที่ทำลายผลไม้แห้งในระหว่างการเก็บรักษา นอกเหนือจากใบยาสูบที่เป็นพืชหลักที่มันทำลาย

มอดแป้ง  เป็นแมลงปีกแข็งขนาดปานกลางมีสีน้ำตาลปนแดง อยู่ในวงศ์ Tenebrionidae มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ Tribolium castancum (Herbst) พบในมะขามหวานหลายพันธุ์ แต่ไม่ใช่แมลงหลักที่ทำลายมะขามหวานแต่มีโอกาสพบได้บ้างในระหว่างการเก็บรักษา  แมลงชนิดนี้อาจพบได้ในผลิตภัณฑ์ของธัญพืชชนิดอื่น ๆ ด้วยเช่นกัน ได้แก่ เมล็ดข้าว ผลิตภัณฑ์แป้งจากธัญพืชต่าง ๆ รำข้าว และผลไม้แห้ง

แมลงปีกแข็งชนิดอื่น ๆ  ยังพบแมลงปีกแข็งชนิดอื่น ๆ อีกหลายชนิดในมะขามหวาน แต่ไม่สามารถจำแนกจนทราบชื่อวิทยาศาสตร์ ทราบแต่ชื่อวงศ์เท่านั้นคือ Tenebrionidae จึงนำรูปมาแสดงให้ดูในที่นี้

เอกสารอ้างอิง

1. ยุทธพงศ์ ประชาสิทธิศักดิ์ และ วชิรา พริ้งศุลกะ (2537)  การใช้วิธีการฉายรังสีแกมมาลดการสูญเสียของมะขามหวานระหว่างการเก็บรักษา   การประชุมวิชาการไม้ผลแห่งชาติ ครั้งที่ 1 จ. ระยอง  วันที่ 2-5 สิงหาคม 2537  หน้า 296-313
   
2. ยุทธพงศ์ ประชาสิทธิศักดิ์ และวชิรา พริ้งศุลกะ (2539)  “การศึกษาเปรียบเทียบลักษณะทั่วไปของมะขามหวานพันธุ์ที่นิยมปลูกเพื่อการค้าในประเทศไทย” การประชุมวิชาการไม้ผลแห่งชาติครั้งที่ 2  ณ อ. หาดใหญ่ จ. สงขลา  วันที่ 20-23 ส.ค. 2539  หน้า 148-159